Text Resize

-A A +A

    Η διεύρυνση της γνώσης για τον άνθρωπο μέσα από την εθνογραφική παρατήρηση και τη δομική ανάλυση των πολιτισμικών φαινομένων ήταν ο στόχος και η μεγάλη συμβολή στην μελέτη του γάλλου ανθρωπολόγου Claude Lévi-Strauss που απεβίωσε στις 2 Νοεμβρίου του 2009 υπεραιωνόβιος (γεννήθηκε το 1908 στις Βρυξέλλες). Το ταξίδι της ζωής του, όπως και την επιστημονική του διαδρομή, καθορίζει η έρευνα των «πρωτόγονων» πολιτισμών ως τρόπου για την κατανόηση των σύγχρονων κοινωνιών του δυτικού πολιτισμού και την υπέρβαση των αντιφάσεών τους. Με τη μελέτη των «πρωτόγονων» κοινωνιών αναζήτησε την καθαρότητα των δομών της ανθρώπινης σκέψης, μέσα από την ποικιλία των διαφορετικών πολιτισμών τους οποίους θεωρούσε ισάξιους, απορρίπτοντας την εξελικτική αντίληψη της ιστορίας.

 

    Κομβικό σημείο στην προσωπική και επιστημονική του πορεία ήταν το ταξίδι του στη Βραζιλία ως μέλος μιας γαλλικής πολιτιστικής αποστολής, και η διαμονή του εκεί από το 1935 έως το 1938 όπου εργάστηκε ως επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου διεξήγαγε και τις πρώτες του επιτόπιες έρευνες στο Μάτο Γκρόσο και στην Αμαζονία, εγκαινιάζοντας μια ερευνητική σχέση με την περιοχή που διήρκεσε πάνω από τρεις δεκαετίες. Μετά την συνθηκολόγηση της Γαλλίας με την ναζιστική Γερμανία το 1940 κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου αρχικά δίδαξε στην Νέα Υόρκη και στην συνέχεια εργάστηκε στην γαλλική πρεσβεία ως σύμβουλος για πολιτιστικά θέματα (1945-1949).

    Απόρροια της εθνογραφικής του έρευνας στους ινδιάνους Nambikwara και καθοριστική μελέτη για τις θεωρητικές του κατευθύνσεις ήταν η διδακτορική του διατριβή Στοιχειώδεις δομές της συγγένειας που υποστήριξε το 1948 και εκδόθηκε το 1949 και θεωρήθηκε ένα από τα σημαντικότερα ανθρωπολογικά έργα για τη συγγένεια.

    Με σαφείς τις επιρροές της δομικής γλωσσολογίας του Ferdinand de Saussure και της «Σχολής της Πράγας», του N. Troubetzkoy και του Roman Jakobson με τον οποίο συνδέθηκε στην Νέα Υόρκη και υποστηρίζοντας τη δυαδική λογική των αντιθέτων ως στοιχειώδη λογική, «κοινή ουσία» της ανθρώπινης σκέψης, ο Claude Lévi-Strauss αντιμετώπισε τη συγγένεια - και αργότερα και άλλα πολιτισμικά φαινόμενα όπως οι μύθοι ή τα διατροφικά συστήματα - ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα λογικά συνδεδεμένων νοηματικών κατηγοριών, δίνοντας έμφαση στις σχέσεις που συνδέουν τα επιμέρους στοιχεία του συστήματος και τους νόμους που διέπουν τις σχέσεις αυτές.

    Όπως όμως και ο ίδιος συχνά υπενθύμιζε ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επιρροή που άσκησαν στην σκέψη του οι απόψεις του Emile Durkheim και του Marcel Mauss για την αναγωγή των κοινωνικών δεδομένων σε στοιχειώδεις δομές. Στην Eισαγωγή στο έργο του Marcel Mauss αναθέτει στην ανθρωπολογία να ερευνήσει τις υποσυνείδητες δομές της νόησης που μπορούν να προσεγγιστούν μέσα από τη μελέτη των θεσμών ή ακόμη καλύτερα της γλώσσας.

    Ο Claude Lévi-Strauss θεωρείται ο ηγέτης της γαλλικής δομικής ανθρωπολογίας και το έργο του επηρέασε τη θεωρητική εξέλιξη της ανθρωπολογικής επιστήμης τον 20ο αιώνα. Διαδέχτηκε τον Maurice Leenhardt στην Ecole Pratique des Hautes Etudes το 1950 και εκλέχτηκε στο Γαλλικό Κολλέγιο το 1959, όπου δίδαξε ως την συνταξιοδότησή του το 1983. Το 1955 εκδίδονται οι Θλιβεροί Τροπικοί, μια αφηγηματική εξιστόρηση της εθνογραφικής του εμπειρίας στον Αμαζόνιο, ταυτόχρονα ταξιδιωτικό αφήγημα, παρουσίαση των ανθρωπολογικών και φιλοσοφικών του στοχασμών, εθνολογική ανάλυση και πνευματική αυτοβιογραφία. Αποτελεί μια μαρτυρία για ετεροχρονισμένους τρόπους ζωής, εθιμικές συμπεριφορές, ανθρώπινες σχέσεις και κώδικες επικοινωνίας «παραδοσιακών» πολιτισμών που χάνονται στη συγχρονία.

    Το 1962 δημοσιεύει την 'Aγρια σκέψη, όπου με αφετηρία την «πρωτόγονη» σκέψη, παρουσιάζει τις απόψεις του για τον ανθρώπινο πολιτισμό, τους τρόπους με τους οποίους οι ανθρώπινες κοινωνίες (είτε πρόκειται για παραδοσιακές ή «ψυχρές» όπως τις αποκαλούσε οι οποίες αγνοούν την ιστορική τους διάσταση και τις οποίες συνήθως μελετούν οι εθνολόγοι, είτε για τις σύγχρονες ή «θερμές» για τις οποίες η αντίληψη που έχουν για την ιστορικότητά τους αποτελεί εγγύηση της διάρκειάς τους στον χρόνο και της ιδιαίτερής τους ταυτότητας) διαλέγονται με την ιστορία, αντιδρούν στους μετασχηματισμούς και τις κοινωνικές αλλαγές.

Στα τελευταία μαθήματά του στο Γαλλικό Κολλέγιο (Paroles données, 1984) από το 1976 ως το 1982 επανέρχεται στην μελέτη των συγγενικών σχέσεων και στην προσέγγιση των σύνθετων γαμήλιων στρατηγικών των ιστορικών κοινωνιών υποστηρίζοντας τις δυνατότητες του δομισμού για την μελέτη τους και φέρνοντάς κοντά τους τις λεγόμενες πρωτόγονες ή αρχαϊκές κοινωνίες.

    Ο συμβολικός δομισμός του Claude Lévi-Strauss επικρίθηκε για τη μονοδιάστατη εμμονή στις σχέσεις μεταξύ των όρων ενός συστήματος εις βάρος της κοινωνικής πραγματικότητας των υπό μελέτη κοινωνιών και της ιστορικής τους διάστασης. Αναμφισβήτητα, ωστόσο, εφαρμόζοντας τη δομική ανάλυση στα στοιχεία, στη μορφή και το περιεχόμενο αλλά κυρίως στις σχέσεις των πολιτισμικών φαινομένων, ο Claude Lévi-Strauss συνέβαλε αποφασιστικά στην αναζήτηση των νόμων της εσωτερικής οργάνωσης των κοινωνικών συστημάτων.

    Ανακηρύχτηκε διδάκτορας honoris causa πολλών πανεπιστημίων, του απονεμήθηκε το χρυσό μετάλλιο του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας, ήταν μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας (1973) και πολλών άλλων Ακαδημιών. Εκτός από σημαντικός στοχαστής υπήρξε ένα οργανωτικό πνεύμα με πολλές διοικητικές ικανότητες. Δημιούργησε μαζί με τον Fernand Braudel την VI section της Ecole Pratique de Hautes Etudes (σήμερα Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales), υπήρξε γενικός γραμματέας του Διεθνούς Συμβουλίου των Κοινωνικών Επιστημών της Unesco στην οποία δραστηριοποιήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ίδρυσε δύο εθνολογικά περιοδικά (L’Homme και Ėtudes Rurales) καθώς και το Εργαστήριο Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Γαλλικού Κολλεγίου (1960).

Εργογραφία (επιλογή)

  • La vie familiale et sociale des Indiens Nambikwara, (1948), Paris, Société des américanistes
  • Les Structures élémentaires de la parenté (1949) Paris, PUF
  • Race et histoire (1952) Paris, UNESCO, [Φυλές και Ιστορία, Μπάυρον, Αθήνα 1971, Φυλή και Ιστορία, Γνώση, 1995, Φυλή και Ιστορία, Φυλή και πολιτισμός, Πατάκης 2003]
  • Tristes tropiques (1955), Paris, Plon [Θλιβεροί Τροπικοί, Χατζηνικολής, 2000 (5η εκδ.)]
  • Anthropologie structurale (1958), Paris, Plon
  • Le Totemisme aujourdhui (1962), Paris, PUF
  • La Pensée sauvage (1962) Paris, Plon ['Αγρια σκέψη, Παπαζήσης, 1977]
  • Mythologiques I-IV (1964-1971) Paris, Plon
    • I. Le Cru et le cuit, (1964), [Το ωμό και το μαγειρεμένο, Αρσενίδης, 2001]
    • II. Du miel aux cendres, 1966, [Από το μέλι στη στάχτη, Αρσενίδης, 2002]
    • III. L'Origine des manières de table, 1968
    • VI. L'Homme nu, 1971
  • Anthropologie structurale deux (1973), Paris, Plon
  • La voie des masques (1975), Genève, Albert Skira και 1979 Paris, Plon [Ο δρόμος της μάσκας, Χατζηνικολής, 1981]
  • Le Regard éloigné (1983), Paris, Plon, [Εξ αποστάσεως, Αρσενίδης, 2003]
  • Paroles donnés (1984), Paris, Plon [Ανθρωπολογία και μύθος, 2 τόμοι, Καρδαμίτσας, 1990 και 1991]
  • La potière jalouse (1985), Paris, Plon
  • Histoire de lynx (1991), Paris, Plon [Ο μύθος του Λύγκα, Γκοβόστης, 1994]
  • Regarder, écouter, lire (1993), [Κοιτάζω, ακούω, διαβάζω, Γκοβόστης, 1996]

Ευάγγελος Καραμανές, Παρασκευάς Ποτηρόπουλος

Σύνδεσμοι
http://en.wikipedia.org/wiki/Claude_L%C3%A9vi-Strauss
http://www.college-de-france.fr/default/EN/all/college/index.htm
http://las.ehess.fr/sommaire.php?id=478