Δελτίο Τύπου - Ευρωπαϊκή ακριτική παράδοση

Η έκθεση "Ακρίτες της Ευρώπης" στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης

Αθήνα  1-10-2004
     Στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, Λεωφ. Στρατού 2, από 4 Σεπτεμβρίου έως 28 Οκτωβρίου 2004 λειτουργεί Έκθεση με θέμα: Ακρίτες της Ευρώπης. Την έκθεση οργάνωσε και παρουσίασε το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και το Κέντρο Αναπτυξιακών Μελετών ΠΡΙΣΜΑ σε συνεργασία με το Μουσείο Βυζαντινού   Π1ολιτισμού, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Προγράμματος ACRINET. 

     Τα εγκαίνια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν  στις 4 Σεπτεμβρίου από τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού. Παράλληλα έγινε oμιλία της κ. Ελένης Γλύκατζη- Αρβελέρ με θέμα: «Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόμι της Ευρώπης». Χαιρετισμό απηύθυναν η Διευθύντρια του Μουσείου κ. Αναστασία Τούρτα και η Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών κ. Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη. Την έκθεση επιμελήθηκε η κ. Λουίζα Καραπιδάκη, συνεργ. του Κέντρου Λαογραφίας.

     Η ευρωπαϊκή ακριτική παράδοση διασώζει λαϊκούς μύθους γύρω από τη ζωή ένδοξων πολεμιστών-φυλάκων των συνόρων των διαφόρων κρατών της μεσαιωνικής Ευρώπης, οι ακριτικές περιοχές των οποίων μαστίζονται από πολέμους και αλλάζουν συχνά χέρια. Στο μεσαιωνικό κόσμο, ο πολεμιστής που κατοικεί και μάχεται στα "άκρα", δηλ. τις μεθοριακές ζώνες, είναι ένας ιδιαίτερος τύπος ιππέα στρατιώτη, η φυσιογνωμία του οποίου διαμορφώνεται κατά το πρότυπο του ήρωα πολεμιστή. Το πρότυπο αυτό αντανακλά την επικρατούσα ιδεολογία και τις πολεμικές αξίες της εποχής και έχει τις ρίζες του στη μακραίωνη πολεμική - ηρωική παράδοση των ευρωπαϊκών λαών.
       
     Η γέννηση της ακριτικής ποίησης στα όρια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, η έννοια του ορίου-συνόρου, τα δημώδη άσματα- έπη από τον 11ο–12ο αιώνα από την αρχαιότητα μέχρι πρόσφατα με κεντρικό άξονα τον Διγενή, το σκηνικό των ακριτικών επών (αναπαράσταση του χώρου όπου διαδραματίζονται τα ακριτικά έπη), οι χαρακτήρες του Διγενή στα διάφορα στάδια της ζωής και της θητείας του. Τέλος οι επιβιώσεις και η εξέλιξη της ακριτικής ποίησης και πως αυτή επέδρασε στη νεότερη δημιουργία θα αποτελέσουν τη θεματολογία της εκθέσεως.
    
     Τα σύνορα των μεσαιωνικών ευρωπαϊκών κρατών δεν είναι σαφώς καθορισμένες οροθετικές γραμμές, όπως στη σημερινή Ευρώπη. Ιδίως στην περίπτωση των μεγάλων αυτοκρατοριών, τα όρια είναι αχανή, απροσδιόριστα, σχεδόν νοητά καθώς ως σύνορα νοούνται μεγάλες εδαφικές ζώνες. Για παράδειγμα, τα βασικά "όρια" της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, που κατά καιρούς βέβαια μετατίθενται λόγω κατά-κτήσεων από αντίπαλες δυνάμεις, είναι, προς Ανατολάς, όλη η ανατολική Μ. Ασία μέχρι τον Πόντο, την Καππαδοκία και την περιοχή του Ευφράτη, προς Νότον, η πε-ριοχή της Μεσογείου ενώ στη Βαλκανική, η περιοχή του ποταμού Δούναβη. Ιδιαίτερης σημασίας για τη Μεσαιωνική Ευρώπη είναι τα ανατολικά σύνορα και η περιοχή της Μεσογείου, που αποτελούν στη συνείδηση των κατοίκων της, ήδη από την εποχή του αρχαίου ελληνικού κόσμου, τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ευρώπης και Ανατολής, μεταξύ "πολιτισμένου" και "απολίτιστου" κόσμου, και κυρίως, κατά το Μεσαίωνα, μεταξύ Χριστιανοσύνης και Ισλάμ. Με βάση κυρίως αυτό το νοητό και ευμετάβλητο όριο ορίζεται η από πολλές απόψεις διαιρεμένη μεσαιωνική Ευρώ-πη.
     
     Τα μεσαιωνικά "άκρα", παρότι γίνονται συχνά πεδία στρατιωτικών συγκρούσεων και διεκδικήσεων, είναι και τόποι συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, τόποι επικοινωνίας, πολιτιστικών ανταλλαγών και αλληλεπίδρασης. Εκεί, άνθρωποι από διαφορετικούς, συχνά αντίπαλους, λαούς όχι μόνο γειτνιάζουν αλλά πολλές φορές συμβιώνουν, καθώς περνούν από τη μια εξουσία στην άλλη. Η αλλαγή της εξουσίας σε κάποια περιοχή δεν συνεπάγεται απαραίτητα και μετακίνηση των μεθοριακών πληθυσμών των ηττημένων. Οι στρατιώτες που μάχονται και μετακινούνται διαρκώς στις μεθορίους αποτελούν παράλληλα και φορείς αλληλεπιδράσεων, καθώς μεταφέρουν εκατέρωθεν των συνόρων αντικείμενα τέχνης, στοιχεία της παράδοσης και του πολιτισμού των γειτονικών λαών. Συχνά, επίσης, συμμαχίες και συμφιλίωση σε κάποιο πολεμικό μέτωπο επιβάλλονται ως αντιστάθμισμα σε κάποιο άλλο «ανοιχτό» μέτωπο. Έτσι η ανάγκη για παύση των εχθροπραξιών οδηγεί σε λύσεις όπως οι επιγαμίες μεταξύ μελών από ηγετικές οικογένειες αντιπάλων κρατών, που οδηγούν σε ειρήνευση και συμβιβασμό ως προς τις εδαφικές διεκδικήσεις, με συνακόλουθη ανάπτυξη φιλικών σχέσεων και επικοινωνίας.  Με όρους συμφιλίωσης ή πολέμου, πάντως, τα σύνορα μετατρέπονται σε «γέφυρες» για τους λαούς, για την τέχνη, τη λογοτεχνία και τη μουσική που απαλύνουν τις αντιθέσεις και αφομοιώνουν το απόσταγμα κάθε πολιτισμού που δεν μπορεί παρά να εμπεριέχει τις διαχρονικές πανανθρώπινες αξίες.