Υποέργα

     Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» το Κέντρο πραγματοποίησε το Έργο «Δημιουργία Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης του Λαϊκού Πολιτισμού», το οποίο αναλυτικότερα περιλαμβάνει τα εξής υποέργα:

«Υπηρεσίες ψηφιοποίησης του Λαογραφικού Αρχείου και ανάπτυξη υπολογιστικής υποδομής – εξοπλισμός και λογισμικό (Η/W & S/W)»

     Το υποέργο περιλάμβανε την ανάπτυξη υπηρεσιών ψηφιοποίησης, επεξεργασίας, τεκμηρίωσης και διαχείρισης του υλικού του Λαογραφικού Αρχείου.
Ειδικότερα:
• 400.000 σελίδων από το Αρχείο Χειρογράφων
• 135.000 δελτίων του Αρχείου Αποδελτιωμένου Λαογραφικού Υλικού
• 11.500 φωτογραφίες
• 1.500 ωρών του αρχείου ταινιών 1/4" 7,5 ips, 3 ¾ ips και 1 7/8 ips
• 110 ωρών του αρχείου δίσκων 78 στροφών

«Ηλεκτρονική τεκμηρίωση ψηφιακού λαογραφικού περιεχομένου»

     Πραγματοποιήθηκε τεκμηρίωση του ψηφιοποιημένου λαογραφικού υλικού από το προσωπικό του Κέντρου ώστε να διευκολυνθεί η πλοήγηση σε αυτό.

«Μετατροπή σε ηλεκτρονική μορφή των χειρόγραφων δελτιοκαταλόγων»

Συγκεκριμένα ψηφιοποιήθηκαν:
1.  Τραγούδια, 120.000 τεκμήρια
2.  Αινίγματα, 10.200 τεκμήρια
3.  Υλικός βίος, 70.000 τεκμήρια
4.  Τοπωνύμια, 13.500 τεκμήρια
5.  Δίστιχα, 15.300 τεκμήρια
6.  Επώνυμα, 10.200 τεκμήρια

«Ψηφιοποίηση των επιστημονικών Επετηρίδων  του Κ.Ε.Ε.Λ.»

     Το Κέντρο Λαογραφίας εκδίδει Eπιστημονική Επετηρίδα. Συνολικά από το 1939, έτος κυκλοφορίας του 1ου τόμου, έχουν εκδοθεί 30 τόμοι, 10.300 περίπου σελίδων. Οι Επετηρίδες περιέχουν:
• Εκθέσεις λαογραφικών αποστολών των ερευνητών του Κέντρου προϊόν επιτόπιας έρευνας σε διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου
• Επιστημονικές μελέτες των ερευνητών και συνεργατών του Κέντρου
• Συστηματική Βιβλιογραφία του Λαϊκού Πολιτισμού
• Έκθεση των δραστηριοτήτων και πεπραγμένων του Κέντρου

     Η ψηφιοποίηση της Επετηρίδας διευκολύνει την διακίνηση του περιοδικού. Στο εξής θα κυκλοφορεί η ηλεκτρονική έκδοσή της με δυνατότητα διακίνησής της, παράλληλα με την έντυπη και με διαδικασία αυτοματοποιημένη. Επίσης, για τον χρήστη που δεν ενδιαφέρεται να αγοράσει τους τόμους σε έντυπη μορφή η ηλεκτρονική έκδοση παρέχει την δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στο σύνολο του περιεχομένου τους, χωρίς κόστος, μέσω του δικτυακού κόμβου.

«Ανάπτυξη εφαρμογής πολυμέσων λαϊκού πολιτισμού»

     Αναπτύσσοντας εφαρμογές πολυμέσων δημιουργήθηκε εφαρμογή πολυμέσων με θέμα «Ατλας της ελληνικής Λαογραφίας» η οποία περιλαμβάνει:

     α) Παρουσίαση του Λαογραφικού Ατλαντα του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών σε ψηφιακή μορφή με τρόπο φιλικό προς το ευρύ κοινό και ελκυστικό στις νεότερες γενιές, που είναι εξοικειωμένες με την ψηφιακή τεχνολογία. Πρόκειται για ολοκληρωμένο επιστημονικό έργο του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, στο πλαίσιο της δημιουργίας του Ευρωπαϊκού Λαογραφικού Ατλαντα, με ειδική θεματολογία, που αναφέρεται στις περιοδικές πυρές, στο ξύλινο άροτρο, στο ζυγό και στο σιδερένιο άροτρο. Με τον Ατλαντα αποτυπώνεται η γεωγραφική διάδοση ενός φαινομένου στο χάρτη με τη χρήση ειδικών συμβόλων και σχετικών υπομνημάτων, που αναφέρονται στα θέματα που έχουν καταγραφεί. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας γίνεται προσιτό στον επιστημονικό κυρίως χώρο ένα έργο που σχεδιάστηκε πριν από σαράντα και πλέον έτη (1966) με την συγκέντρωση σε 4.500 ειδικά ερωτηματολόγια στοιχείων για τα γεωργικά εργαλεία και τις εθιμικές πυρές στον κύκλο του χρόνου.
Εκτός από το ψηφιακό υπόμνημα, με τη βοήθεια του οποίου οι χρήστες της πολυμεσικής αυτής εφαρμογής μπορούν να πλοηγηθούν στο περιεχόμενό της, συνοδευτικά κείμενα επιστημόνων που εργάστηκαν στην εκπόνηση του ¶τλαντα ενημερώνουν για το σκεπτικό και την ιστορία της έρευνας. 
     β) Παρουσίαση του λαϊκού εορτολογίου στον κύκλο του έτους, που ξεκινά την πρώτη Σεπτεμβρίου και κλείνει με το τέλος Αυγούστου. Η εθιμολογία των εορτών παρουσιάζεται με την παράθεση επιλεγμένου ανέκδοτου υλικού (κείμενα, φωτογραφίες, μουσική) από το Αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας και κατατοπιστικά επιστημονικά κείμενα που καλύπτουν όλο το έτος.
     γ) Παράλληλα παρέχεται η δυνατότητα αναζήτησης πληροφοριών με βάση τον τόπο στον οποίο αναφέρεται το υλικό μέσα από έναν εκτενή κατάλογο επιλεγμένων τόπων, για τους οποίους το Αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας διέθετε στοιχεία.
     δ) Στην εφαρμογή συμπεριλαμβάνεται σύντομη ενημερωτική εισαγωγή, που αναφέρεται στην ιστορία, τους σκοπούς και το έργο του Κέντρου Λαογραφίας. Κρίναμε επίσης σκόπιμο να συμπεριληφθούν στην εφαρμογή τα δύο κύρια Ερωτηματολόγια του Κέντρου Λαογραφίας σε ψηφιακή μορφή ώστε οι ενδιαφερόμενοι να πραγματοποιήσουν ειδικές επιτόπιες λαογραφικές καταγραφές να έχουν άμεση πρόσβαση σε αυτά. Πρόκειται για τα Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας του Γ. Α. Μέγα και Παραδοσιακός υλικός βίος του ελληνικού λαού (Ερωτηματολόγιο), των Στεφ. Δ. Ημέλλου – Αικ. Πολυμέρου-Καμηλάκη, τα οποία αποτελούν κύρια εργαλεία για τις λαογραφικές αποστολές των ερευνητών του Κέντρου Λαογραφίας και για την κατάταξη του αρχειακού του υλικού.

«Ανάπτυξη εκπαιδευτικής εφαρμογής πολυμέσων πολιτισμού»

     Με την βεβαιότητα ότι η λαϊκή παράδοση αποτελεί μοχλό δημιουργικής έμπνευσης για τους μαθητές στο πλαίσιο της ανάπτυξης εκπαιδευτικής εφαρμογής με κύριο στόχο την σύνδεση της εκπαίδευσης με τον θησαυρό της Λαϊκής Παράδοσης δημιουργήθηκε εκπαιδευτική εφαρμογή με θέμα «Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα για λαογραφική αποστολή».
Η εκπαιδευτική αξιοποίηση του λαογραφικού υλικού αποτελεί πηγή γνώσης για την τοπική ιστορία και λαογραφία και μοχλό δημιουργικής έμπνευσης για τους μαθητές. Το εκπαιδευτικό λογισμικό είναι απλό και φιλικό στη χρήση του από εκπαιδευτικούς και μαθητές και ταυτόχρονα, παρέχει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να το χρησιμοποιήσει στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
     Το περιεχόμενο του ψηφιακού δίσκου αποτελεί περιήγηση σε μια σειρά επιλεγμένων τόπων, τους οποίους μπορεί να επισκεφθεί ο ενδιαφερόμενος με τη βοήθεια των ερευνητών του Κέντρου, οι οποίοι ετοίμασαν κατατοπιστικά κείμενα με βάση το υλικό των εντεταλμένων λαογραφικών τους αποστολών για επιτόπια έρευνα. Το έργο απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και μαθητές, αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο, και περιλαμβάνει ανέκδοτο λαογραφικό υλικό, φωτογραφίες, μουσική και βίντεο, που αφορούν σε ποικίλες εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού, όπως η δομή των οικισμών, η αρχιτεκτονική, οι ασχολίες των κατοίκων, το λαϊκό εορτολόγιο και η σχετική εθιμολογία, η επαγγελματική ζωή, η κοινωνική οργάνωση και η λειτουργία της κοινότητας, ο τρόπος ψυχαγωγίας (πανηγύρια, γιορτές, παιχνίδια), παραμύθια, παραδόσεις, τραγούδια κ.ά.
     Η επιλογή του υλικού έγινε από τους ερευνητές του Κέντρου που πραγματοποιούν επιτόπιες έρευνες στο πλαίσιο των υπηρεσιακών επιστημονικών καθηκόντων τους. Συμπεριλάβαμε το υλικό της αποστολής στους Παξούς του αειμνήστου ερευνητή του Κέντρου και Καθηγητή της Λαογραφίας Δημ. Λουκάτου, το οποίο έχει εκδοθεί στη σειρά «Πηγές του λαϊκού πολιτισμού» (αρ. 1, Αθήνα 2000). Η επιλογή των τόπων έγινε με κριτήριο το κύριο ερευνητικό πεδίο των ερευνητών του Κέντρου. Η πλοήγηση στην ψηφιακή εφαρμογή, απλή και εύκολη, ακολουθεί τα ερευνητικά βήματα της συγκέντρωσης στοιχείων του λαϊκού πολιτισμού ενός τόπου με τη βοήθεια συστηματικών Ερωτηματολογίων, μηχανημάτων καταγραφής ήχου και εικόνας, και την προσωπική παρατήρηση.

Δημιουργία Κόμβου Λαογραφίας (Web Site)

     Μέσω της διαδικτυακής πύλης εξασφαλίζεται καταρχήν η ενημέρωση των χρηστών για την ιστορία, τους σκοπούς, την οργάνωση και το έργο – παλαιότερο και σύγχρονο – του Κέντρου Λαογραφίας. Επίσης αποκτούν πρόσβαση στο περιεχόμενο των συλλογών του, στην επιστημονική Επετηρίδα του, στα Δημοσιεύματά του και σε επιλεγμένα δυσπρόσιτα λαογραφικά δημοσιεύματα.
     Στα Δημοσιεύματα του Κέντρου περιλαμβάνονται επιστημονικές μελέτες που εκδόθηκαν από το 1920 έως σήμερα (η πρόσβαση σε ορισμένες είναι δύσκολη λόγω της παλαιότητάς τους) και Ερωτηματολόγια συλλογής λαογραφικού υλικού που χρησιμοποιούνται ευρέως από τους συλλογείς.
     Το ψηφιοποιημένο αυτό υλικό αποτελεί αποτέλεσμα της υποδομής που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Ε.Π. «Κοινωνία της Πληροφορίας» καθώς το Κέντρο είναι πλέον σε θέση να ψηφιοποιεί υλικό και να εμπλουτίζει το ψηφιακό του Αρχείο.
     Χάρη επίσης στην δημιουργηθείσα αυτή υποδομή το Κέντρο επεχείρησε και επέτυχε τη σύνδεσή του με τους εθνοτοπικούς πολιτιστικούς Συλλόγους, οι οποίοι πάνω από έναν αιώνα προσφέρουν στο πλαίσιο των αστικών κυρίως κέντρων σοβαρές υπηρεσίες στην διάσωση, μελέτη και διατήρηση των στοιχείων του Λαϊκού Πολιτισμού. Η βάση δεδομένων που έχει δημιουργήσει – η οποία δεν περιλαμβάνεται στα παραδοτέα του Έργου - και η επικοινωνία μέσω της δικτυακής πύλης θα διευκολύνει το έργο τους. Ήδη ψηφιοποιήθηκε αξιολογότατο Αρχείο (2.600 τεκμήρια) της Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότητας Τζιούρτζιας Αθαμανίας (Φ.Α.Τ.Α.) η οποία ιδρύθηκε το 1893 και λειτουργεί μέχρι σήμερα. Η βάση δεδομένων περιλαμβάνει περίπου 6000 συλλόγους από τους οποίους οι 1000 είναι ενεργοί και έχουν επικοινωνήσει με το Κέντρο αποστέλλοντας λεπτομερή στοιχεία τους.
     Ευελπιστούμε ότι η Ιστοσελίδα θα λειτουργεί ως κόμβος πληροφόρησης για τις δραστηριότητες του Κέντρου Λαογραφίας, αλλά παράλληλα και ως μηχανισμός επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων για τον λαϊκό πολιτισμό.

     Η «παράδοση», όπως είναι γνωστό, περιλαμβάνει ότι «παραδίδεται» από γενιά σε γενιά και ενσωματώνεται στην κοινωνική μνήμη μέσω διαφόρων μηχανισμών κοινωνικοποίησης (δηλαδή μέσω της παιδείας, της ψυχαγωγίας και της εν γένει δημοσιοποίησης, μέσω της κοινωνικής ένταξης στον ιδιωτικό και στον δημόσιο χώρο). Δεν πρόκειται, λοιπόν, όπως συχνά έχει χαρακτηρισθεί, για μια ρομαντική επιστροφή στο παρελθόν. Εμπλουτίζεται αργά αλλά σταθερά από την τεχνολογία και τον πολιτισμό των ξεχωριστών ατόμων –«τον ανώτερο», όπως συνηθίζουμε να τον λέμε, αφομοιώνοντας το απαραίτητο. Η αργή διαδικασία ένταξης εξωτερικών στοιχείων στον παραδοσιακό πολιτισμό εξασφάλιζε κατά το παρελθόν μεγαλύτερη συνέχεια σε μικρότερες χωρικές ενότητες και κοινά θεμελιακά γνωρίσματα πού αντανακλούν κυρίως την υποταγή στη φύση και τον περιορισμό στο απαραίτητο. Οι καινοτομίες και οι επιρροές αφομοιώνονταν σε μια πολιτισμική ενότητα ριζωμένη και καταξιωμένη σε ιστορικογεωγραφικά πλαίσια, και οι εκδηλώσεις της ζωής αποκτούσαν και διατηρούσαν σε μακρά διάρκεια μια ευδιάκριτη πολιτισμική ταυτότητα. Αυτή η συνέχεια υπήρξε το μεγαλύτερο θύμα της παγκοσμιοποίησης. Η ενσωμάτωση επιτευγμάτων της τεχνολογίας στον κορμό της παράδοσης και η διατήρηση όσων στοιχείων προωθούν πανανθρώπινες, διαχρονικές-παραδοσιακές αξίες, θα φέρουν την ισορροπία η οποία έχει κλονισθεί κάτω από το καταιγιστικό βάρος των ετερόκλητων «αλλότριων» πολιτιστικών αγαθών που συνωστίζονται με την ευκολία της επικοινωνίας στο πεδίο των παραδοσιακών πολιτισμών.

     Με αυτό το σκεπτικό για την αξία της παράδοσης το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, την τελευταία δεκαετία, αξιοποιώντας τα εργαλεία που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα της πληροφορίας έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργασίας σε εθνικό κυρίως αλλά και διεθνές επίπεδο, προκειμένου να υποστηρίξει στο μέτρο του δυνατού τις αξίες που αποτέλεσαν τη σπονδυλική στήλη του παραδοσιακού πολιτισμού του λαού μας. Μεταξύ άλλων έχει οργανώσει την έκθεση «Ελαίας Εγκώμιον» που παρουσιάστηκε στην Ακαδημία Αθηνών κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, σε πολλές πόλεις της Ελλάδος και στην Νέα Υόρκη στο Κτήριο του Ο.Η.Ε. (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος του 2007) με την ευκαιρία της ανάληψης από τη χώρα μας της προεδρίας του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Έχει δημιουργήσει μονοθεματικά Μουσεία όπως το «Μουσείο του Αρτου» στην Αμφίκλεια Φθιώτιδας, το «Μουσείο των Ακριτών της Ευρώπης» στην Παλαιόχωρα Χανίων και το «Μουσείο της Ελιάς» στα Καψαλιανά Ρεθύμνου Κρήτης, έχει προωθήσει τη συνεργασία με το «Μουσείο των πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου» στη Μασσαλία, οργανώνει τον Ιούνιο του 2009 στην Αθήνα το παγκόσμιο συνέδριο για τις «Λαϊκές Διηγήσεις» και σχεδιάζει ένα μεγάλο Μουσείο με υλικό για θέματα κοινά σε πολλούς λαούς του κόσμου.
     Το Κέντρο Λαογραφίας ψηφιοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του αρχειακού του υλικού, δημιούργησε την υποδομή για την συνέχιση της ψηφιακής καταγραφής στο μέλλον και μέσω του δικτυακού του κόμβου συνδέεται με τους ομοειδείς φορείς, στην Ελλάδα και διεθνώς, που ενδιαφέρονται για την διατήρηση και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των λαών ως το φυσικό και στερεό υπόβαθρο για την πραγματική παγκοσμιοποίηση των πανανθρώπινων αξιών.


Κείμενo:
Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη, Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας

Επιμέλεια κειμένου:
Ευάγγελος Καραμανές, Ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας

Οργάνωση ύλης:
Ευάγγελος Καραμανές,
Παρασκευάς Ποτηρόπουλος

Μετάφραση στα αγγλικά:
Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Ερευνήτρια του Κέντρου Λαογραφίας