Εισαγωγικός λόγος της Διευθύντριας, Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη

Εισαγωγικός λόγος της Διευθύντριας του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη

Αιδεσιμολογιώτατε εκπρόσωπε του Μακαριωτάτου αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος,
Αιδεσιμολογιώτατε πατέρα Δημήτριε Νίκου,
Κύριε Υφυπουργέ Εθνικής Παιδείας, εκπρόσωπε του Πρωθυπουργού,
Κύριε Πρόεδρε της Ακαδημίας Αθηνών, Κυρία και κύριοι Ακαδημαϊκοί,
Κύριε Αντιπρύτανη,
Κύριε Πρόεδρε της Διεθνούς Εταιρείας Αφηγηματολογικής Έρευνας, Ulo Valk
και αξιότιμα Μέλη της,
Κύριοι Σύνεδροι, κυρίες και κύριοι,

     Από τότε που ο Kurt Ranke σε συνεργασία με επιφανείς επιστήμονες –μελετητές των λαϊκών διηγήσεων ίδρυσε την ISFNR, την Society (Volkserzälgemeinschaft), όπως ο ίδιος συντετμημένα την αποκαλούσε  πέρασαν πενήντα χρόνια. Κατά το διάστημα αυτό, στα 14 συνολικά ως τώρα συνέδρια, που πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες χώρες του κόσμου και στις επιμέρους συναντήσεις έλαμψαν σημαντικά ονόματα, τα οποία ελάμπρυναν της αφηγηματολογική έρευνα. Πρόκειται για πολύ γνωστά ονόματα στον χώρο των λαϊκών Διηγήσεων,  όπως ο Rolf Brednich o Walter Anderson, o Stith Thompson, η Linda Degh.  Θα μου επιτρέψετε, όμως, να αναφερθώ στον αείμνηστο Γεώργιο Μέγα, πρώην Διευθυντή του Λαογραφικού Αρχείου, του σημερινού Κέντρου Λαογραφίας, και μετέπειτα ακαδημαϊκό, Πρόεδρο τότε της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, η οποία εφέτος γιόρτασε τα εκατό χρόνια ζωής και αδιάκοπης δραστηριότητας μέσα από το περιοδικό «Λαογραφία». Ο Γ. Α. Μέγας οργάνωσε το τέταρτο πραγματικά μεγάλο διεθνές συνέδριο στην Αθήνα, το 1964. Τα Πρακτικά του λαμπρού εκείνου συνεδρίου (1964) κυκλοφορήθηκαν στον τόμο 22 (1965)  του περιοδικού Λαογραφία, ψηφιοποιημένο αντίγραφο του οποίο έχετε όλοι στην τσάντα σας. Το Κέντρο Λαογραφίας με την ευγενική άδεια του Δ. Σ. της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, θεώρησε χρήσιμη την ψηφιοποίησή του ιδιαίτερα για τους νεότερους ερευνητές.

     Όταν η ερευνήτρια του Κέντρου και εδώ και λίγες μέρες επίκ. καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, το καλοκαίρι του 2005, από το Tartu της Εσθονίας, όπου εκπροσώπησε το Κέντρο Λαογραφίας στο 14ο Συνέδριο των Λαϊκών Διηγήσεων, με ενημέρωσε τηλεφωνικά για τη δυνατότητα να φιλοξενήσουμε το 15ο Συνέδριο στην Ελλάδα, απάντησα καταφατικά έχοντας πάντα εμπιστοσύνη στους νέους –νέοι είναι τα περισσότερα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής. Ήταν μια ευκαιρία να ξαναγίνει το συνέδριο στην Αθήνα, την πόλη που γέννησε τον Μύθο, τον Λόγο και τη σύνθεσή τους, σε μια επέτειο της  ΙSFNR, αφού εδώ υπογράφηκε το Καταστατικό της ιδρύσεώς της και έγιναν τα πρώτα συλλογικά επιστημονικά βήματά της.

     Γενιές έρχονται και φεύγουν. H ISFNR κατά το διάστημα μισού αιώνα έχει στεγάσει σε συνδυασμό με το περιοδικά FABULA, την Enzyklopädie des Märchens  και μερικά ακόμη έντυπα την πολύ σπουδαία έρευνα γύρω από την Αφηγηματολογία. Έτσι σήμερα κυριαρχεί στις σχετικές έρευνες όχι μόνο στον ευρωαμερικανικό χώρο αλλά στην Aπω Ανατολή, την Εγγύς και Μέση Ανατολή, την Ινδία και τον Καύκασο. Για μισό αιώνα η έρευνες άνθισαν. Πάντα οι επέτειοι αποτελούν ευκαιρίες αναστοχασμού. Διάβασα με πολλή προσοχή στο τελευταίο τεύχος του NewsLetter της ISFNR, που έφθασε στα χέρια μόλις το Σάββατο, όσα παλιότεροι και νέοι μελετητές του λαϊκού αφηγηματικού λόγου αναφέρουν, σχολιάζουν, στοχάζονται με αφορμή τα πενηντάχρονα της Εταιρείας. Από τον οραματιστή Kurt Ranke που «εντοπίζει τη σημασία του λαϊκού αφηγηματικού λόγου στη δυνατότητά του να ξεπερνά τον χρόνο και τον χώρο και η μελέτη του συνακόλουθα να προωθεί την κατανόηση μεταξύ των λαών και να απλώνει γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ τους: «There are borders between languages, ethnic and national regions, world views, political and economic ideas, however, in the realm of myths, folktales and legends, and their disposition there are no borders».  

     Η πορεία της αφηγηματολογικής έρευνας ακολουθεί εν πολλοίς την αντίστοιχη των λαογραφικών –εθνολογικών - ανθρωπολογικών σπουδών και τα ρεύματα που διαμορφώνουν σχολές ή απλά τάσεις (δομισμός,  σημειωτική, αποδομισμός αλλά και φεμινισμός και του μεταμοντερνισμός) περνούν από τις μελέτες των ειδικών με το ανάλογο νεωτεριστικό λεξιλόγιο. Κατά τη διάρκεια των πενήντα χρόνων, όπως φαίνεται, η ISFNR υπήρξε και ορθώς κατά την άποψή μας, ανοιχτή σε νέες θεωρίες, ρεύματα και επιστημονικές μεθόδους. Κατά την πρώτη περίοδο, από το 1959, κυριαρχούν οι μορφολογικές – τυπολογικές - δομικές έρευνες της πρώτης γενιάς, των ιδρυτών-πατέρων-μητέρων.  Στο συνέδριο της Βουδαπέστης (1989), την σκυτάλη πήρε μια νέα γενιά  (αναφέρω ενδεικτικά τον Lauri Honko, ο αειθαλής Vilmos Voigt, η ανήσυχη Leena Siikala, που παρακολουθεί και σήμερα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα θέματα του περιβάλλοντος και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η Heda Jason, η Marie-Louise Teneze, ο Alan Dundes, o Lee Haring, o Klaus Beitl κ.ά..

     To 2005 διαφαίνεται ότι την σκυτάλη παρέλαβε η πιο πρόσφατη γενιά, εξοικειωμένη με το διαδίκτυο και τα νέα μέσα. Αναφέρω ενδεικτικά τον Ulrich Marzolf, τον Wolfrang Mieder, τον Donald Haase, τον Ulo Valk και άλλους δυναμικούς νέους επιστήμονες, παρά το γεγονός πως οι ανθρωπιστικές γενικότερα σπουδές σήμερα αντιμετωπίζουν την μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του πολιτισμού. Θα έλεγα μάλιστα ότι ιδιαίτερα οι  λαογραφικές – εθνολογικές σπουδές και τα αντίστοιχα Ινστιτούτα έρευνας αντιμετωπίζουν την μεγαλύτερη κρίση, καθώς και το αντικείμενο τους έχει αρχίσει να αλλοιώνεται στο ευρύτερο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.

     Κι αυτό γιατί στην ιστορία του πολιτισμού, μέχρι τον εικοστό αιώνα, οι μεγάλες τομές, κοινωνικές και τεχνολογικές, υπήρξαν πολλές και σημαντικές αλλά τα αποτελέσματά τους ενσωματώθηκαν αργά στους πολιτισμούς των λαών, ανάλογα με τις δυνατότητες, που διέθεταν οι παραδοσιακές κοινωνίες να αφομοιώσουν και να ενσωματώσουν νέα στοιχεία σε επίπεδο δομών και θεσμών αλλά και τεχνολογίας.

     Οι εκρηκτικές αλλαγές που έφερε η τεχνολογία στον εικοστό αιώνα, ιδιαίτερα στον τομέα της επικοινωνίας και μετάδοσης της γνώσης, βρήκαν τους μηχανισμούς των παραδοσιακών κοινωνιών ανέτοιμους και αδύναμους να υποδεχθούν και να αφομοιώσουν τις νέες γνώσεις και τις συνέπειές τους στην καθημερινότητα των πληθυσμών, με αποτέλεσμα αξίες και αρχές, που ίσχυσαν χιλιετίες και οδήγησαν τα βήματα της ανθρωπότητας μέχρι πρόσφατα να υποχωρήσουν και να ισοπεδωθούν. Ο όγκος της πληροφορίας, που αφορά στις ανθρώπινες δραστηριότητες και προσδιορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο είναι δυσβάστακτος και η διαχείρισή του συχνά ανέφικτη.

     Έτσι δεν φαίνεται παράδοξο που πληθυσμοί, ακόμα και με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, και περισσότερες κατά τεκμήριο αφομοιωτικές δυνατότητες, δεν μπορούν να διαχειριστούν την γνώση και τις συνέπειές της στη ζωή τους και αδυνατούν να ενσωματώσουν στον πολιτισμό τους τα νέα στοιχεία. Αυτό ισχύει σε μεγαλύτερο βαθμό για τους πληθυσμούς - λαούς με λιγότερες δυνατότητες (οικονομικές, πληθυσμιακές) και αντιστάσεις, οι οποίοι (πληθυσμοί) κατ’ ανάγκην υιοθετούν τα νέα «αλλότρια» πολιτισμικά στοιχεία, ισοπεδώνοντας, και εν πολλοίς εξαφανίζοντας, τις δικές τους παραδοσιακές δομές.

     Η πολιτισμική συνέχεια για κάθε λαό υπήρξε, με την διάχυση της πληροφορίας πέρα από συμβατικά όρια, το μεγαλύτερο θύμα της παγκοσμιοποίησης, σιωπηρά στην αρχή και  εμφανέστερα αντιληπτό, όταν οι παραδοσιακές δομές αποδιοργανώθηκαν και οι προσπάθειες επιστροφής έλαβαν τον χαρακτήρα της νοσταλγίας και της ρομαντικής επιστροφής στη «χαμένη αθωότητα» της παραδοσιακής ζωής. Η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογικών επιτευγμάτων στον κορμό των παραδοσιακών πολιτισμών και η προβολή όσων στοιχείων προωθούν πανανθρώπινες, διαχρονικές - παραδοσιακές αξίες, ίσως φέρουν την ισορροπία η οποία έχει κλονισθεί κάτω από το βάρος των «αλλότριων» πολιτιστικών αγαθών, που συνωστίζονται με την ευκολία της επικοινωνίας πάνω στο παραδοσιακό υπόβαθρο των πολιτισμών.

     Αυτό σημαίνει ότι και η σχέση μας με την παράδοση θα καταξιωθεί μέσα από μια σοβαρή συζήτηση και μελέτη για την αξία της και για τη συμβολή της στο παρόν και το μέλλον του πολιτισμού, των κοινωνικών δομών και της οικονομίας κάθε τόπου.

     Το πρόβλημά των λαών δεν είναι τόσο ο συχνά αναφερόμενος ως κίνδυνος, δηλαδή η αλλοίωση ή απώλεια της σχηματισμένης στο παρελθόν εθνικής ταυτότητας, όσο η αδυναμία τους να αποκτήσουν μια σύγχρονη ταυτότητα, ξεφεύγοντας από τον φαύλο κύκλο, όπου αναπαράγεται ή πολιτισμική τους αλλοτρίωση.

     H ταύτιση του παραδοσιακού πολιτισμού με τη συντηρητικότητα υπήρξε η κυριότερη αιτία υποβάθμισής του. Θεωρώ ότι το ίδιο συνέβη και στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Μέσα σ’ αυτή την πραγματικότητα ο λαϊκός πολιτισμός στο σύνολό του θεωρείται άλλοτε το τμήμα εκείνο του πολιτισμού που έφυγε ανεπιστρεπτί και άλλοτε ως η πανάκεια για την αντιμετώπιση της παγκοσμιοποίησης και της επικράτησης «αλλότριων αξιών». 

     Είμαστε, λοιπόν, σε αδιέξοδο; Οπωσδήποτε όχι. Πολιτισμοί με βαθιές ρίζες και κρυμμένη ζωτικότητα σαν της ελιάς διαθέτουν επαρκή αναβλαστικά αποθέματα. Η μελέτη και αξιολόγηση των στοιχείων του, που μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία σύγχρονων προτύπων και δομών είναι απαραίτητη. Όσοι είμαστε εδώ θεωρώ ότι είμαστε σύμφωνοι για την αξία και τη σπουδαιότητα του παραδοσιακού πολιτισμού για το μέλλον των λαών.

     Με αυτό το σκεπτικό για την αξία της παράδοσης και συνακόλουθα του λαϊκού πολιτισμού το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, την τελευταία δεκαετία, αξιοποιώντας τα εργαλεία που η σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα της πληροφορίας προσφέρει έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο συνεργασίας σε εθνικό, κυρίως, αλλά και διεθνές επίπεδο προκειμένου να υποστηρίξει, στο μέτρο του δυνατού, τις αξίες που αποτέλεσαν τη σπονδυλική στήλη του παραδοσιακού πολιτισμού του λαού μας. Ψηφιοποίησε το σύνολο σχεδόν του αρχειακού του υλικού (ένα εκατομμύριο τεκμήρια), δημιούργησε την υποδομή για την συνέχιση της ψηφιακής καταγραφής στο μέλλον και μέσω του δικτυακού του κόμβου (portal) συνδέεται με τους ομοειδείς φορείς (ερευνητικά ιδρύματα, Λύκεια, πολιτιστικούς εθνοτοπικούς συλλόγους) στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, που ενδιαφέρονται για την διατήρηση και αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς των λαών ως το φυσικό και στερεό υπόβαθρο για την πραγματική παγκοσμιοποίηση των πανανθρώπινων αξιών. Το ίδιο σκεπτικό προωθεί εμπράκτως με προγράμματα, λειτουργία μουσείων, πραγματοποίηση συνεδρίων, εκθέσεων κ.λπ.

     Στο πλαίσιο αυτό έχει υπογράψει προγραμματική συμφωνία συνεργασίας με το «Μουσείο των λαών της Ευρώπης και της Μεσογείου» στη Μασσαλία, σχεδιάζει ένα μεγάλο Μουσείο με υλικό για θέματα κοινά σε πολλούς λαούς του κόσμου και ανέλαβε ευχαρίστως την διοργάνωση στην Αθήνα του 15ου Συνεδρίου της Διεθνούς Εταιρείας Λαϊκής Αφηγηματικής Έρευνας (International Society for Folk Narrative Research / ISFNR), με θέμα: «Οι αφηγήσεις στον χώρο και τον χρόνο: μετάδοση και προσαρμογές / Narratives Across Space and Time: Transmissions and Adaprations». 

     Όσον αφορά στο παρόν συνέδριο με τον ευρύτατο αλλά και πλούσιο τίτλο «Οι Λαϊκές διηγήσεις στον Χώρο και τον Χρόνο. Μετάδοση και προσαρμογές» θα ήθελα να πω ενημερωτικά συνοπτικά για το Πρόγραμμα που έχετε στα χέρια σας. Πρόκειται πραγματικά για ένα συνέδριο παγκόσμιο. Οι συμμετέχοντες προέρχονται από όλα τα μήκη και πλάτη της Υφηλίου. Εκπροσωπούνται όλες οι Ήπειροι (Ευρώπη, Αμερική, Ασία, Αφρική, Ωκεανία). Είναι φυσικό σε ένα συνέδριο, που πραγματοποιείται στην Ελλάδα να συμμετέχουν αρκετοί Έλληνες. Ωστόσο αναλογικά οι φιλοξενούμενοί μας ξεπέρασαν τις προσδοκίες μας.

     Οι ανακοινώσεις καλύπτουν τις αφηγήσεις σε όλο το φάσμα του χώρου και του χρόνου. Έχω την εντύπωση ότι οι θεματικές του συνεδρίου και τα δύο συμπόσιά του αντικατοπτρίζουν και εκφράζουν τα θέματα που απασχολούν την σύγχρονη αφηγηματολογική έρευνα σε όλες της τις διαστάσεις. 

     Οι ομιλίες των Ολομελειών αναφέρονται ιδιαίτερα στη διασπορά των λαϊκών αφηγήσεων ανά τον κόσμο, στη μετάδοσή τους, στην ιστορική τους συνέχεια σε διάφορα είδη αφηγήσεων (π.χ. ανέκδοτα) και σε εξελίξεις και στρατηγικές της έρευνας, αλλά και σε θέματα ερμηνείας σε επίπεδο τοπικών περιπτώσεων. 

      Στις επιμέρους θεματικές η πρώτη ενότητα για την «Ιστορία και το μέλλον της Λαϊκής Αφηγηματολογικής Έρευνας», εκπροσωπείται από 38 ανακοινώσεις που πραγματεύονται ιστορικά και επιστημολογικά θέματα για την αφηγηματολογική έρευνα, την διάδοση των αφηγήσεων σε σχέση με τη γένεση της επιστήμης του Folklore, το θέμα των εντύπων αφηγήσεων (Printed Folktales), της χαρτογράφησης των αφηγήσεων, του κοπιράϊτ των αφηγήσεων, παροιμιών, την επιμέρους εξέλιξη της αφηγηματ. έρευνας σε διάφορες χώρες, ιστορικές και συγκριτικές μελέτες αφηγήσεων αλλά και γενικά θέματα, όπως τη θέση της λαϊκής αφήγησης στο φάσμα της σύγχρονης λαογραφικής έρευνας και το κατά πόσον οι συναντήσεις της ISFNR οδήγησαν στην παραγωγή νέων θεωριών κατά το τελευταίο μισό του εικοστού αιώνα.

     Η δεύτερη θεματική, με θέμα «Μυθολογίες, Οικολογία και Αναπαραστάσεις του Περιβάλλοντος» εκφράζει διαχρονικές αλλά και πολύ επίκαιρες αναζητήσεις της αφηγηματολογικής έρευνας στην εποχή μας, που διακρίνεται από την ευαισθητοποίηση αλλά και την αγωνία για το περιβάλλον. Η θεματική αυτή με 35 ανακοινώσεις, μεταξύ των οποίων και η δική μου για το νερό, στην «πολυδίψιον» περιοχή της Αν. Μεσογείου. Αναφέρονται στη σχέση των λαϊκών μύθων και παραδόσεων (legends) με στοιχεία των επιμέρους τοπίων (landscapes), προστασίας και ευαισθητοποίησης μέσα από τη χρήση μύθων και λαϊκών τραγουδιών, στην αναπαράσταση του περιβάλλοντος μέσα στις αφηγήσεις, σε θέματα μετάδοσης αφηγήσεων στον χώρο και τον χρόνο (με ιστορική - διαχρονική – συγκριτική διάσταση), σε θέματα αφηγήσεων στο πλαίσιο του αστικού χώρου (urban legends) αφηγήσεων και τοπωνυμίων (toponymic narratives) και διαφόρων μυθικών όντων προστατευτικών του φυσικού περιβάλλοντος σε διαφόρους πολιτισμούς. 

      Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό, επειδή είναι ένα θέμα που με ενδιαφέρει και προσωπικά να αναφερθώ στην σοφή επισήμανση της Leena Siikala, που παρακολουθεί το συνέδριο, αν και απούσα, όσον αφορά στην προσοχή που πρέπει να δώσει η Εταιρεία σε θέματα οικολογίας και προστασίας του περιβάλλοντος. Λέει στη συνέντευξή της στην Elo-Hanna Seljamaa: «Εμένα τα θορυβώδη θέματα, που δεν μπορεί να γίνουν εύκολα κατανοητά με ενοχλούν. Τα αυποθέματα είναι ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα ένα που αναφέρεται στην οικολογία, τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ως ερευνήτρια των μύθων και εθίμων της Σιβηρίας, όπου η φύση αλλάζει πολύ γρήγορα προς το χειρότερο, εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αισθάνομαι ότι πρέπει να με απασχολεί πλέον. Η αλλαγή του κλίματος πρέπει να μπει στην ατζέντα των θεωρήσεών μας».

     Η τρίτη θεματική, με θέμα «Μετανάστευση και Διασπορά: Προσαρμογή και μνήμη», υπογραμμίζει την κοινωνιολογική και ανθρωπολογική διάσταση της Λαογραφίας (Folklore), όπως εξ άλλου και η επόμενη θεματική και προσφέρει πεδίο διεπιστημονικής συνεργασίας σε λαογράφους, ανθρωπολόγους, εθνολόγους, ιστορικούς και κοινωνιολόγους. Συγχρόνως, εστιάζεται σε ένα θέμα ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από τον διεθνισμό (trans-nationalism) και τους παγκόσμιους μετασχηματισμούς (global transformations), όπως είναι η μετανάστευση και η διασπορά των ανθρώπων και των πολιτισμών. Παραμύθια και μύθοι στις παραλλαγές τους, όπως διαμορφώθηκαν λόγω της διασποράς των αφηγητών τους, αφηγήσεις ταυτότητας στις ιστοσελίδες των διασπορικών κοινοτήτων, αφηγήσεις και ανέκδοτα και μνήμη διασπορικών ομάδων, αφηγήσεις και εθνοτική ταυτότητα (ethnic indentity), αφηγήσεις μεταναστών και ένα panel με συγκριτική η εξέταση λαϊκών αφηγήσεων μιας ευρύτερης εθνοπολιτισμικής περιοχής (ethno-cultural context) είναι μερικά από τα επιμέρους θέματα.

     H τέταρτη θεματική: «Κοινωνικές στρατηγικές και συλλογικές ταυτότητες», με 36 ομιλητές, υπογραμμίζει, πέρα από τη θεωρητική, την εφαρμοσμένη (applied) διάσταση της αφηγηματολογικής έρευνας. Εδώ διερευνώνται τα εξής θέματα: Φύλο και ισχύς (gender and power), στους μύθους, η πολιτική χρήση της παροιμίας, αφηγήσεις μετανάστευσης και εγκατάστασης, συγκρίσεις παραμυθιών διαφόρων λαών, αφηγήσεις με θέμα την εμπειρία της γήρανσης, αφηγήσεις γυναικών, μουσικών Jazz, αυτοβιογραφικές αφηγήσεις, στρατηγικές τελετουργιών, αφηγήσεις για το «άλλο», την ετερότητα σε κοινότητες των συνόρων, αφηγήσεις αντίστασης και άμυνας, αφηγήσεις για την αγροτική ζωή, πολυεπίπεδες αφηγήσεις, αφήγηση και διδακτική της ιστορίας μεταξύ άλλων.

     Η Πέμπτη θεματική με τίτλο: Αφήγηση και Αφηγητές, περιλαμβάνει τις περισσότερες ανακοινώσεις, 70 περίπου στο σύνολό τους. Αυτό δείχνει ότι αφήγηση και αφηγητής και ό, τι σχετίζεται με τα θέματα αυτά παραμένει στην καρδιά των ενδιαφερόντων των Μελών της ISFNR. Ανάλυση αφηγήσεων διαφόρων λαών, συχνά σε συγκριτικό πλαίσιο. Αφηγήσεις ασθενών, προφητικών και άλλων ονείρων. Η σιωπή του αφηγητή, ο αφηγητής ως ηθοποιός. Αφηγήσεις σε καταγραφές με βιντεοκάμερα. Αυτοκαταγραφή αφηγητή. Σχέσεις αφηγητή ακροατηρίου. Κόμικς και αφηγήσεις. Μαθητεία στην αφήγηση, αφήγηση και ηλικία, γενιές, τουρισμός. Βιοϊστορίες και ιστορία. Αφήγηση και μουσική επιτέλεση. Αφήγηση και γυναίκες. Μυθολογικές αφηγήσεις. Δομικά γλωσσικά στοιχεία στις αφηγήσεις παραμυθιών. Αφηγήσεις και εκπαίδευση. Δίγλωσσες αφηγήσεις και παγκοσμιοποίηση. Αφηγήσεις γραπτές γυναικών. Αστείες αφηγήσεις, αφηγητές και ακροατήριο. Ομηρικές αφηγήσεις και τα παράλληλά τους στους νεότερους πολιτισμούς. Αφηγήσεις σε έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας (από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας). Αφηγήσεις σε ημερολόγια. Στρατηγικές φύλου στις αφηγήσεις. Συνέχειες μυθολογίας και νεότερης αφηγηματολογικής παράδοσης διαφόρων λαών.

     Η έκτη θεματική με τον τίτλο: Λαϊκές Διηγήσεις και Σύγχρονα Μέσα Επικοινωνίας υπογραμμίζει το γεγονός ότι η λαϊκή αφηγηματολογική έρευνα ακολουθεί τις εξελίξεις των καιρών, και εντάσσει στο πλαίσιο της επιστημονικής της ενασχόλησης τη διερεύνηση των αφηγήσεων, όπως μας τις παρέχουν και μας επιτρέπουν να τις μελετήσουμε τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας (media), με προεξάρχον το Διαδίκτυο (Internet). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν 29 ανακοινώσεις που πραγματεύονται τα εξής θέματα: Βάσεις δεδομένων, παιχνίδια online και offline, ιατρική στο διαδίκτυο (αφηγήσεις και συζητήσεις ασθενών ηλεκτρονικά), βάσεις δεδομένων για τα παραμύθια, ζευγαρώματα (dating) στο διαδίκτυο, εκφοβισμός με email στο διαδίκτυο, διαδίκτυο και έννοια της ιδιοκτησίας, ψυχανάλυση και παραμύθι, πολιτική και folklore, λαογραφικές βιβλιοθήκες, έντυπες και ψηφιακές, νεκρολογίες στο διαδίκτυο. 

      Μια ιδιαίτερη υποκατηγορία ανακοινώσεων είναι όσες σχετίζονται με Λαϊκές Αφηγήσεις και Αναπαραστάσεις στην Τέχνη (Folk Narratives and Art Representation). Εδώ ανήκουν 11 ανακοινώσεις με θέματα: μουσικός skopos και μαντινάδα, μύθοι και αναπαραστάσεις τους στο δράμα και στην όπερα, αφήγηση, μίμηση και μουσικές αναπαραστάσεις, σώμα και αφήγηση, λόγος, στίχος και μνήμη στη μουσική, λαϊκές αφηγήσεις και αρχαιολογικά ευρήματα, αφήγηση και διήγημα (novel), αφήγηση και λογοτεχνία. Οι ανακοινώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες, καθώς είναι διαθεματικές και συχνά διεπιστημονικές στις προσεγγίσεις τους.

     Το συνέδριο, όπως θα διαπιστώσατε, όσοι μελετήσατε το πρόγραμμα, φιλοξενεί δύο αυτοτελή συμπόσια: Το 2ο συμπόσιο  της Committee on Charms, Charmers and Charming (Γητειές, γητευτές και γητέματα) με συντονιστή τον Jonathan Roper, και το συμπόσιο on Belief Tales περιλαμβάνει 33 ανακοινώσεις με θέματα: αφηγήσεις και λαϊκές αντιλήψεις (beliefs) από διάφορα μέρη του κόσμου, για φαντάσματα, αγίους, δαίμονες, τον Χριστό, για τον «άλλο» σε δι-εθνική αντιπαράθεση, όνειρα για νεκρούς, μυθικές τοπογραφίες για τον θάνατο, για μυθολογικά πρόσωπα, για μάγισσες, για λυκανθρώπους, για δαιμονικά πρόσωπα, για μοντέρνα θρησκευτικά κινήματα (New Age κλπ.), για ιστορικά γεγονότα, για θρησκευτικές παραδόσεις, για σύγχρονες παραδόσεις, για θαύματα.

     Όσον αφορά στο Συμπόσιο για τις Γητειές και τα Γητέματα, αυτό εκπροσωπείται από 16 ανακοινώσεις με θέματα γύρο από βιβλία με γητειές από διάφορα μέρη του κόσμου, μαγεία στην καθημερινή ζωή, γητειές και θεία πρόσωπα, multimedia videolibrary γητειών. Σύνθεση και γλωσσική έκφραση στις γητειές, αρχαία ξόρκια, τελετουργικές απαγορεύσεις στη μεταβίβαση γητειών. Σχέση τελετουργίας και κειμένου στο ξόρκι.

     Στις παρυφές του συνεδρίου προσπαθήσαμε να οργανώσουμε Εκθέσεις  και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, που αναφέρονται αναλυτικά στο οπισθόφυλλο της αφίσας του συνεδρίου.  Θεωρήσαμε ότι ήταν απαραίτητο να ψυχαγωγηθήτε με μουσικές και μουσικοχορευτικές παραστάσεις και να παρακολουθήσετε κάποια δρώμενα, βοήθησε και η εποχή. Του Aη Γιάννη του Λιοτροπιού (Τροπές του ήλιου) είναι μεθαύριο. Θα παρακολουθήσετε αφηγήσεις, από επιστήμονες-επαγγελματίες αφηγητές και θα ενημερωθείτε για τις εκδόσεις των τελευταίων ετών και τα πενήντα χρόνια της Εταιρείας Αφηγηματολογικής Έρευνας σε συνδυασμό με το συνέδριο που έγινε το 1964 στην Αθήνα. Μην αμελήσετε να επισκεφθείτε τις εκθέσεις. Θα χαρούμε να σας δούμε στις εκδηλώσεις που ετοιμάσαμε για σας. 

      Οι περιλήψεις που έχουν περιληφθεί στο πρόγραμμα, που έχετε στα χέρια σας δίδουν ενδεικτικά τα θέματα και τους βασικούς άξονες γύρω από τους οποίους θα κινηθούν οι ομιλητές και οι σχετικές συζητήσεις. Όπως καλά γνωρίζουμε όλοι μας τα επιστημονικά αποτελέσματα θα αξιολογηθούν πραγματικά με την έκδοση των Πρακτικών, τα οποία θα εκδοθούν στο σύνολό τους στις εκδόσεις του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, όσο πιο γρήγορα συγκεντρωθούν, προκειμένου να δώσουν την πραγματική εικόνα και το ακριβές επιστημονικό βάρος του συνεδρίου. Όμως τα συνέδρια, όπως υπογραμμίζει με σοφία ο Lee Haring, που είναι ανάμεσά μας, έχουν ως κύριo χαρακτηριστικό την επικοι-νωνία. «collegiability, first and last». H γεύση της συναδελφικότητας, της φιλοξενίας και της ευχάριστης συντροφιάς, που αποτελούν για τα συνέδρια το μεγαλύτερο κέρδος, αποτιμάται κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, στα γεύματα, στον καφέ, στην επιθυμία να παραμείνετε λίγο περισσότερο μετά τη λήξη του συνεδρίου, να ξανάρθετε και το κυριότερο να διατηρήσετε την επικοινωνία μαζί μας. 

     Ένα τόσο μεγάλο συνέδριο, που έχει απασχολήσει το Κέντρο Λαογραφίας αμέσως μετά το πέρας του προηγουμένου συνεδρίου στο Tartu της Εσθονίας, απ’ όπου πήραμε τη σκυτάλη, εκτός από το προσωπικό του Κέντρου που δεν εφείσθη χρόνου και θυσιών για να εξασφαλισθεί η επιτυχία του, χρωστά σε φορείς και πρόσωπα ευχαριστίες.

     Επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω εντελώς ξεχωριστά τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κύριον Κάρολον Παπούλια, ο οποίος έθεσε το συνέδριο υπό την υψηλή αιγίδα της Προεδρίας του.

     Ευχαριστίες οφείλω στον Πρόεδρο Ulo Valk και τα μέλη της ISFNR  για την εμπιστοσύνη με την οποία μας περιέβαλαν σχετικά με την ανάθεση στο Κέντρο Λαογραφίας της πραγματοποίησης στην Αθήνα του 15ου Συνεδρίου και την άψογη συνεργασία τους κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας. Στα Μέλη της Συγκλήτου της Ακαδημίας Αθηνών, και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο κ. Πάνο Λιγομενίδη και τον Γενικό Γραμματέα κ. Νικ. Ματσανιώτη, που δέχθηκαν να φιλοξενήσουν ένα τόσο μεγάλο συνέδριο, διαθέτοντας χώρους και χρήμα, την Εφορευτική Επιτροπή του Κέντρου Λαογραφίας, και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο καθηγητή κ. Κ. Δρακάτο, τον σοφό Ακαδημαϊκό φιλόσοφο και τ. υπουργό Παιδείας κ. Κωνσταντίνο  Δεσποτόπουλο, που δέχθηκε να προλογίσει το συνέδριο.

Ευχαριστίες οφείλονται:

Στο Υπουργείο Παιδείας για την ηθική και μικρή οικονομική υποστήριξη.

Στο Υπουργείο Πολιτισμού για την ηθική και μικρή οικονομική υποστήριξη.

Στο Ίδρυμα Ουράνη για την πρόθυμη οικονομική ενίσχυση

Στην Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών  για την ευγενική παραχώρηση της αίθουσας για την τελετή έναρξης του συνεδρίου.

Στην Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία και ιδιαίτερα στον πρόεδρό της καθηγητή κ. Μιχάλη Μερακλή και το μέλος κ. Γιώργο Κούζα για την ευγενική παραχώρηση επιλεγμένου αρχειακού  υλικού για την αναδρομική έκθεση για τα πενήντα χρόνια της ISFNR και την άδεια ψηφιακής αναπαραγωγής του τόμου 22 του περιοδικού Λαογραφία με τα Πρακτικά του 4ου συνεδρίου της Εταιρείας.

Στην Ελληνοαμερικανική Ένωση για την πρόθυμη παραχώρηση των χώρων για τις συνεδριάσεις και την σίτιση των συνέδρων και την ευχάριστη συνεργασία.

Στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος για την παραχώρηση της μεγάλης αίθουσας για συνεδριάσεις και εκθεσιακού χώρου για τις εκθέσεις μας.

Στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» για την παραχώρηση της αίθουσας τελετών για τις συνεδριάσεις της Ολομέλειας και τις μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις.

Στο Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης για την έκθεση των παιδιών για τα Παραμύθια.

Στον κ. Νίκο Παπαγεωργίου, εθνολόγο, για την παραχώρηση Μουσειακού υλικού για τις εκθέσεις μας.

Στο Μουσείο της Ελληνικής Συλλογής Νόμπελ για την επαγγελματική φωτογράφηση της εναρκτήριας συνεδρίας και τον στολισμό της αίθουσας.

Στον Σύνδεσμο ελληνικών Βιομηχανιών συσκευασίας Ελαιολάδου (ΣΕΒΙΤΕΛ) και στις Εταιρείες APIVITA, ΓΑΙΑ και ΕΡΜΗΣ για την οικονομική ενίσχυση και την προσφορά, ελπίζω ευπρόσδεκτων, αναμνηστικών δώρων στους συνέδρους.

Στο Λύκειο των Ελληνίδων και ιδιαίτερα το Τμήμα Χορού με τον κ. Λευτέρη Δρανδάκη για την μουσικοχορευτική εκδήλωση. Τον Κ. Κωτσίνη και τον   Χρυσόστομο Μητροπάνο για την αφιλοκερδή συμμετοχή τους στο καλλιτεχνικό μας πρόγραμμα.

Το Τμήμα Χορού των Φοιτητών του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη συμμετοχή τους στο καλλιτεχνικό μας πρόγραμμα.

Στον αγαπητό μας επιστημονικό συνεργάτη Νίκο Ξανθούλη και το μουσικό σχήμα Χρυσέα Φόρμιγξ για την σημαντική προσφορά τους στον χώρο της έρευνας της αρχαίας ελληνικής μουσικής και τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμά μας

Στους αφηγητές-επιστήμονες Robin Gwyndaf, Yoel Perez και Στέλιο Πελασγό για την πρόθυμη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα

Αφησα τελευταίο τον αγαπητό φίλο, εξαίρετο καλλιτέχνη, διεθνούς ακτινοβολίας τενόρο, Μάριο Φραγκούλη, που δέχθηκε αφιλοκερδώς να λαμπρύνει την έναρξη του συνεδρίου μας με τρία αφηγηματικά  τραγούδια του Μάνου Χατζηδάκι. 

      Ένα τόσο μεγάλο συνέδριο εκτός από τους συμπαραστάτες ηθικώς και υλικώς στηρίζεται στην πέρα από συμβατικά όρια προσωπική εργασία  των οργανωτών του. Ομολογώ ότι οι συνεργάτες μου κι εγώ κοπιάσαμε πολύ. Εσείς θα βαθμολογήσετε τον κόπο μας. Ελπίζουμε ότι όλα θα πάνε καλά και θα μας αποχαιρετήσετε ευχαριστημένοι.

     Εγώ ευχαριστώ τα μέλη της Επιστημονικής και της Οργανωτικής  Επιτροπής και των ειδικών Επιτροπών καθώς και την εταιρεία Erasmus για τις άπειρες ώρες που διέθεσαν για την οργάνωση του Προγράμματος, των εκδηλώσεων και Εκθέσεων στο πλαίσιο του Συνεδρίου. Θα μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω όμως ιδιαίτερα κάποιους που, όπως συμβαίνει πάντοτε, δέχθηκαν το μεγαλύτερο βάρος αυτής της διοργάνωσης: Πρώτη την Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, που είχε την φροντίδα και τον γενικό συντονισμό του συνεδρίου τέσσερα χρόνια τώρα, σε συνεργασία τον τελευταίο χρόνο με τους συναδέλφους Γιώργο Βοζίκα  και Πάρη Ποτηρόπουλο.  Τον πανταχού παρόντα Ευάγγελο Καραμανέ, που διαχειρίστηκε με μαεστρία τα γλίσχρα οικονομικά του συνεδρίου και όχι μόνο, την Βασιλική Χρυσανθοπούλου, που ανέλαβε το τεράστιο θέμα των μεταφράσεων και της επιμέλειας του Προγράμματος, την Λουίζα Καραπιδάκη που επιμελήθηκε τις πολλές τελικά εκθέσεις στο πλαίσιο του συνεδρίου σε συνεργασία με την Μαρία Ανδρουλάκη, τον Γιάννη Πλεμμένο, την Κλεοπάτρα Φατούρου, την Ello Hanna εκ μέρους της ISFNR, την Αφροδίτη Σαμαρά για την έκθεση βιβλίου, τη Ζωή Μάργαρη και τη Ζωή Αναγνωστοπούλου για τον συντονισμό των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, την Ανθούλα Μπάκολη και τον Σωκράτη Λούπα για την εξαιρετική γραμματειακή υποστήριξη. Τέλος ευχαριστώ όλους τους συναδέλφους του Κέντρου, που με την συμμετοχή τους ή την ανοχή τους υποστήριξαν την προετοιμασία του συνεδρίου. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τις εθελόντριες φοιτήτριες. Η παρουσία τους αυτές τις μέρες είναι εξόχως βοηθητική.

     Είναι η δεύτερη φορά που η Αθήνα φιλοξενεί το Συνέδριο για την αφηγηματολογική έρευνα. Στα πενήντα χρόνια άλλαξαν πολλά, όπως είναι φυσικό. Τότε η Αθήνα μια μεταπολεμική και μετεμφυλιακή πόλη προσπαθούσε να βρει τον βηματισμό της. Φιλοξένησε ωστόσο ένα συνέδριο με όλους τους κανόνες της ελληνικής φιλοξενίας. Σήμερα σας υποδεχόμαστε με  την ευκαιρία μάλιστα των εγκαινίων ενός Μεγάλου Μουσείου, εκείνου της Ακρόπολης, που ελπίζουμε να συμφωνείτε ότι πρέπει να ξαναφέρει τους θησαυρούς που σε περιόδους ξένης κυριαρχίας βρέθηκαν έξω από τον χώρο τους. Υπάρχουν και πράγματα σταθερά. Ο χώρος αυτός του Πανεπιστημίου Αθηνών, που μας φιλοξενεί σήμερα, είναι ίδιος, όπως το 1964. Η Παλιά Βουλή επίσης και το Λύκειο των Ελληνίδων.

     Ο Πρόεδρος της ISFNR εξέφρασε στο τελευταίο NEWSLETTER τις προσδοκίες του για το συνέδριο που ξεκίνησε σήμερα, επισημαίνοντας τις όχι και τόσο καλές προϋποθέσεις για την επιστήμη της Λαογραφίας στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία. Συμφωνώ πως το συνέδριό μας πρέπει να επαναφέρει την ατζέντα στα καίρια ερωτήματα, που αφορούν στον επαναπροσδιορισμό των θέσεων της Λαογραφίας ως επιστήμης, των σχέσεών της –σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού- με τις συγγενείς επιστήμες, στροφής προς τα σύγχρονα προβλήματα που απασχολούν τον πλανήτη Γη (οικολογία, κλίμα, ρύπανση, μέσα επικοινωνίας) και τους επιβάτες του. Έτσι θα διατηρήσει την πολύ σημαντική της θέση στο επιστημονικό πεδίο και στην κοινωνική ζωή. 

      Τιμώντας το επιστημονικά παραγωγικό παρελθόν της πενηντάχρονης ISFNR, ευχαριστημένη για το δυναμικό παρόν, και προσβλέποντας στο μέλλον της αφηγηματολογικής έρευνας, του ελεύθερου επιστημονικού διαλόγου και της παγκοσμιοποίησης των παναθρώπινων αξιών, που σήμερα είναι περισσότερο από κάθε άλλη εποχή απαραίτητες, για μια παγκόσμια καταλαγή των παθών και συναδέλφωση των λαών, σας καλωσορίζω στο 15ο συνέδριο με τίτλο «Narratives across the Time and Space». 

      Σε μια συγκυρία διεθνούς κρίσης προσπαθήσαμε να διαφυλάξουμε στο ακέραιο τις αρχές που ο «Έλλην Ξένιος Δίας» μας κληροδότησε. Καλώς ορίσατε στην πατρίδα μας και στην Αθήνα.